Głód i Gorset – czyli jak Mróz pisze książki

Chcesz wiedzieć, jak pisać więcej i częściej? Na przykład tak, jak Remigiusz Mróz? Odkryłem jego sekret i właśnie się nim dzielę. Za darmo.

Remigiusz Mróz napisał kolejną książkę (siódmą w tym roku?), tym razem – poradnik pisarski, „O pisaniu na chłodno”, wyraźnie wzorowany na „Jak pisać” Kinga. Dostałem egzemplarz recenzencki od wydawcy, Czwartej Strony, i po lekturze przez dłuższy czas zastanawiałem się, czy w ogóle o tym wspominać. Bo, szczerze mówiąc, niewiele dobrego mam do powiedzenia.

Książka składa się z dwóch części – autobiograficznej i poradnikowej. Z pierwszej dowiemy się, że życie Mroza było „zwyczajne”, oraz że od zawsze kręciło go czytanie. I to w zasadzie wszystko. Nie ma w tym żadnego haczyka, nauki, wniosku. Nie ma w tym nic, może poza próbą pokazania czytelnikowi, że autor też jest człowiekiem. Autobiografia to trudne wyzwanie, ponieważ wymaga dojrzałości i dystansu. Właśnie dlatego, jeśli w ogóle wychodzi, to raczej pisarzom u kresu kariery, kiedy to mają już o czym pisać, a nie mają po co się spinać. Gdyby chociaż Mróz znalazł odwagę zmierzyć się z jakimś bolesnym aspektem swojego życia, mogłaby wyjść z tego inspirująca opowieść. Ale tej odwagi nie znalazł.

Fragment poradnikowy zajmuje większą część tomu i sprawia, na pierwszy rzut oka, solidne wrażenie. Mróz jest pisarzem biegłym technicznie. Kłopot w tym, że jest również paradoksalnym przypadkiem, który pomimo rosnących umiejętności pisze coraz słabsze książki. Można powiedzieć, że z pośpiechu, ale moim zdaniem – nie tylko; to nie jest nawet główny powód. Mróz po prostu nie wie, o czym ma pisać. Nie umie tworzyć z serca. Ba, nie ma pojęcia, co to mogłoby znaczyć. Opiera się więc na wzorach, które przyswoił. Fabułę wiesza na różnorakich trikach, bohaterów tworzy od sztancy pod taką fabułę, a przesłanie wyciąga z tego, co wyczytał w gazecie. No i właśnie takie podejście widać w radach, których udziela. Nie ma tu ani zaskoczeń, ani nawet indywidualności – to po prostu zbiór sprawnie sformułowanych, uczciwie podanych banałów. Wiedza dobrze znana przeciętnej klasy redaktorowi i powtarzana tysiące razy na każdym forum literackim. To z jednej strony świadczy o jej rzetelności, ale z drugiej, no właśnie… o jej wtórnej naturze. W książce nie ma ani jednej obserwacji, o której można by bez wątpliwości powiedzieć, że faktycznie pochodzi od Mroza. Wszystko, dosłownie wszystko, można dostać za darmo na necie. Równie dobrze ten poradnik mógłby napisać stażysta w wydawnictwie, po prostu robiąc kompilację z powszechnie dostępnych źródeł.

Jeśli gdzieś widać indywidualność Mroza, to w brakach jego edukacji, w ślepych punktach i w rzeczach, o których nie mówi. Na przykład, temat konfliktu wewnętrznego Mróz zbywa jednym lekceważącym zdaniem. Długie akapity za to poświęca przekonywaniu, że wszyscy powinni pisać „odnośnie do czegoś” zamiast „odnośnie czegoś”, bo tylko pierwsza forma jest poprawna. Co nie jest nawet prawdą. Uzus zrobił swoje, więc upieranie się przy starszej wersji jest obroną języka, którym Polacy nie mówią. No ale takim właśnie pisarzem jawi mi się Mróz w swoim podręczniku. Ktoś kiedyś dał mu pewne wzory, które teraz umie biegle powielać – i robi to bez głębokiej refleksji. Podejście dobre u początkującego twórcy, ale nie u kogoś, kto pisze poradniki pisarskie. Bądźmy poważni.

Nie lubię tworzyć recenzji, w których zostaje mi tylko jechać po autorze. Zwłaszcza, że akurat ten naprawdę ma potencjał, i gdyby popracował nad sobą – a nie tylko nad swoim rzemiosłem – mógłby awansować do pierwszej ligi pod względem jakości (nie tylko ilości). Niestety, z nadmiaru sławy najprawdopodobniej przez lata będzie ścigać własny ogon, aż maszynka do produkcji książek wreszcie się zepsuje. Wtedy dopiero może nadejdzie okazja, aby z prochu powstał pisarz.

Dlatego spójrzmy na sprawę inaczej. Nie znam ani jednego twórcy, który rzeczywiście chciałby pisać jak Mróz. Znam za to wielu, którzy zazdroszczą mu produktywności. W „O pisaniu na chłodno” znajdziemy na ten temat tyle, co w każdym z wywiadów autora, czyli że po prostu jest bardzo pracowity. Nie mam co do tego wątpliwości. Myślę jednak, że da się spojrzeć na sprawę głębiej i nazwać ją bardziej precyzyjnie. Jak dla mnie, dwa główne czynniki, które pozwalają mu pracować, to Głód i Gorset. Już wyjaśniam.

Po pierwsze: Mróz jest grafomanem. Najprawdziwszym w świecie, „klinicznym” – to znaczy, lubi pisać. Kocha pisać. Wbrew potocznym mądrościom, to bardzo pozytywna cecha, którą warto pielęgnować. Alternatywą jest bowiem cierpienie w imię sztuki, pisanie rozumiane jako ból – a więc przerośnięty perfekcjonizm. Wszyscy, którzy idą wiernie tą drogą, zabijają powoli własną kreatywność, a na koniec stają się eunuchami, wiecznie zazdrosnymi o cudzą potencję.

Mróz nie wpadł w tę pułapkę. Zintegrował swoją grafomanię wzorowo. Tyle tylko, że nie wie po co. Czuje pęd ku pisaniu, czuje, że właśnie poprzez tę czynność życie nabiera sensu. Jego powołaniem jest tworzenie opowieści, a nie cholerny doktorat z prawa. To jest oczywiste; to właśnie rozumie. Nie rozumie, co dalej. Dlaczego tak? Na co taka dziwaczna konstrukcja psychiki? Gdyby miał dobre połączenie z tym poziomem swojej osoby, gwarantuję, że inaczej opowiadałby o własnej twórczości. Tak jak jest teraz, potrafi tworzyć w wyrachowany, bardzo rozumowy sposób, a więc przy każdej książce uruchamia mechanizm, który przemieli najnowszy pomysł i na koniec wytworzy produkt podobny do wytworzonych uprzednio. Mróz patrzy na ten efekt końcowy, sprawdza parametry, konsultuje z działem kontroli jakości, wypuszcza w świat i zapomina. To, co go intryguje, to sam proces, akt twórczy. Tam kryje się tajemnica, która mu ciągle umyka. Pisząc, łączy się z czymś, czego nie ogarnia i nie potrafi wyrazić.

Chciałbym ten stan nazwać Potrzebą, albo nawet górnolotnie – Natchnieniem. Ale obawiam się, że najlepszym słowem będzie Głód. Chodzi o zapełnienie pewnej pustki. Chodzi o obsesję. Mróz czuje i nie potrafi się z tym czuciem zmierzyć, a więc krąży wokół niego, i krąży. Nie mówię tego, żeby się z niego pośmiać – bo musiałbym się śmiać również z siebie, i może też z Ciebie. Moim zdaniem są zdrowsze motywacje do pisania, owszem, ale co to zmienia? Pierwszy wniosek z przykładu Mroza jest więc taki: odnajdź w sobie grafomana. Znajdź swój pęd do pisania. Znajdź – i wejdź w tę część siebie na całego. Pozwól, aby ten grafoman urządził Ci życie. Mówię poważnie. Jeśli chcesz pisać dużo, to jest właśnie sprawdzony i przetestowany sposób.

Drugim czynnikiem, który pomaga Mrozowi tworzyć w zawrotnym tempie, jest zdolność do złagodzenia głosu wewnętrznego krytyka. Młody i naiwny twórca mógłby podejść do tematu od strony „będę pisać jak mi się podoba”, co przy kiepskim warsztacie równałoby się bardzo słabej prozie. Warsztat Mroza jest pedantyczny. Książki, na których uczył się wzorców – w większości popularne. Redaktorzy, z którymi toczył literackie potyczki jeszcze kilka lat temu – kompetentni. Mróz przeszedł szkołę, w której nauczył się techniki. To właśnie podstawa jego Gorsetu, dzięki któremu pisze powtarzalnie, zgodnie z zasadami, w sposób, na którym może polegać. Gdy założy Gorset, nie musi się przejmować, że wewnętrzny krytyk będzie hamować rozpędzone pióro – ponieważ sam Gorset jest częścią wewnętrznego krytyka. Te wszystkie techniczne zasady są wyrazem perfekcjonizmu Mroza, ale dopóki tworzy w ściśle określonych ramach, może tworzyć śmiało, jak przystało na grafomana.

Oczywista cena za noszenie Gorsetu to usztywnienie pióra. Ale z drugiej strony: jeśli zamierzasz produkować książki taśmowo, i tak wyjdą podobnie. Więc to byłaby druga rada, o której Mróz nie mówi, choć mógłby (bo jej nie sformułował, ale dobrze ją przyswoił). Jeśli zależy Ci na tym, aby pisać jak najwięcej, stwórz swój własny Gorset. Taki styl, język, formę wyrazu, schemat – który będzie przystępny dla innych, a jednocześnie da Ci oparcie. W Gorsecie możesz pisać prosto, po dziennikarsku, oszczędnie używając środków stylistycznych. Ale: możesz też wyspecjalizować się w określonym tonie, na przykład humorystycznym. Jeśli ciągnie Cię w tę stronę, możesz nawet stworzyć Gorset jako stylizację na język innego pisarza. Pamiętaj tylko, że Gorset to nie jest twój „autentyczny głos”, albo jedyny słuszny sposób używania języka. To po prostu wypracowany zwyczaj, dzięki któremu możesz pisać pewnie i nie bojąc się krytyków. Gorset jest po to, żeby go założyć – a później zdjąć i pisać naprawdę.

OK, tyle moich obserwacji, wyczytanych spomiędzy wierszy „O pisaniu na chłodno”. Z powierzchownej lektury dowiesz się tylko o tym, że w celu zwiększenia produktywności Mróz zaleca rutynę i dyscyplinę. To znaczy, pisanie regularne, jeśli wręcz nie po osiem godzin dziennie, w spokojnych i przewidywalnych warunkach. Bez wyskoków, bez ekscesów, bez zbędnych komplikacji.

Udziela tej rady szczerze – a przynajmniej takie odnoszę wrażenie. Oznacza to jednak, że albo jest nieco arogancki, albo autentycznie nie rozumie, jak niewielu ludzi byłoby w stanie dokładnie te zalecenia wcielić. Co więcej, nawet próbując, nie osiągnęliby podobnych wyników. Jego obłędna produktywność wynika przede wszystkim z cech osobniczych, to znaczy ze specyficznego połączenia Głodu i Gorsetu. Z tego, że kocha pisać i czuje się podle, gdy tego nie robi. No i z tego, że pisze niemal wyłącznie „z głowy”, a nie z serca – a więc chowa się za trikami i fajerwerkami, w formach, które nie wymagają ani odwagi, ani prawdziwego wysiłku.

Dlatego właśnie jego poradnik ma większą wartość przez to, czego autor nie mówi, niż przez to, co powiedział. I to chyba jednak nie jest komplement. „O pisaniu na chłodno” powstało o wiele, wiele za wcześnie.