Co zrobić, gdy Cię splagiatują – i jak ich puścić z torbami!

Przeglądasz internet, czytasz gazetę, albo może wertujesz książkę w księgarni – i nagle rozpoznajesz słowa. Własne słowa. To nie déjà vu. Ktoś naprawdę splagiatował Twoje dzieło.

Co robić w takiej sytuacji?

1. Przede wszystkim, nie panikuj. Pomyśl raczej, że znalazł się ochotnik, który sfinansuje Ci najbliższą wycieczkę, remont mieszkania, szafę pełną ciuchów i biblioteczkę pękającą od książek.
2. Skop cwaniakowi tyłek. Jeśli puścisz to płazem, złodziej wróci po więcej – nie do Ciebie, to do sąsiada. W Polsce większości naruszeń praw autorskich nie ściga się z urzędu, więc masz obywatelski obowiązek, żeby gnojkowi zrobić z dupy jesień średniowiecza.

Czy potrzebujesz prawnika?

Niestety tak. Choć prawo autorskie jest jasne, to jednak rozpatrywanie tego typu spraw rzadko bywa proste. Główna trudność polega na właściwym rozpoznaniu sytuacji. Kto zawinił, w jakim stopniu, wyrządzając jaką szkodę. Nawet w z pozoru oczywistych sytuacjach może kryć się niespodzianka.

W tym wpisie zrobię wszystko, co w mojej mocy, żeby nakierować Cię na właściwą drogę, ale – nie jestem prawnikiem. Nawet gdybym był, bardzo trudno byłoby mi stworzyć instrukcje pasujące do każdej możliwej sytuacji. Z całą pewnością potrzebujesz więc pomocy profesjonalisty przy tworzeniu wniosku i ustalaniu kogo o co pozywasz (oraz – czy zgłaszasz sprawę policji). Jeśli się dobrze przygotujesz, można to załatwić na jednym spotkaniu. Koszt: pi razy drzwi, od stu do dwustu złotych.

Wydatki wzrosną, gdy tkwisz w jakiejś szczególnie zagmatwanej sytuacji. Np. jesteś nieletnim autorem pracy zbiorowej wydanej i dystrybuowanej niekomercyjnie, która to praca została zawłaszczona przez należące do Cypryjczyka konsorcjum z siedzibą na Kajmanach. Wtedy z pewnością spotkasz się z prawnikiem więcej niż raz. W wielu przypadkach nie będzie jednak takiej potrzeby.

W dalszej części artykułu będę wymieniać po kolei kroki, które możesz podjąć, żeby zabezpieczyć swoje prawa. To nie znaczy, że musisz wykorzystać każdą z tych możliwości. Kolejność, której się trzymam, również nie musi być w Twoim wypadku optymalna. Zanim wstąpisz na drogę sądową lub zgłosisz sprawę policji, zawsze skonsultuj się z prawnikiem!

Case study, czyli przykład buractwa

Przejdźmy do rzeczy. Żebym mógł podpowiedzieć, jak skopać plagiatorowi tyłek, potrzeba przykładu. Weźmy sytuację nie dość, że prawdziwą, to zupełnie świeżą.

Otóż, moja znajoma, Kasia Wiekiera, prowadzi blog Blowminder. Swego czasu zamieściła tam wpis zatytułowany „Gimnastyka czarownic”, który wisiał sobie spokojnie, nie wadząc nikomu. Wisiał, wisiał, aż tekstem zainteresowała się redakcja magazynu „Yoga & Ayurveda”. Dobre wieści! Bo zapewniam: większość blogerów nie pogardzi kilkoma stówkami za przedruk. Gdyby redakcja skontaktowała się z autorką, możliwe, że dostałaby zgodę.

Niestety, nie wpadli na to.

Dziennikarka przygotowująca materiał uznała, że kliknięcie w zakładkę „Kontakt” i wysłanie maila to za dużo zachodu. Zamiast tego wprowadziła genialną innowację do procesu. Skopiowała tekst ze strony i wkleiła go sobie w edytorze. Następnie – podpisała się jako autorka. Tak przygotowany materiał wysłała do publikacji.

Naczelny nie zadał sobie trudu weryfikacji źródeł, nawet z gugla nie skorzystał – po prostu puścił tekst tak, jak dostał. No chyba że wszystko sprawdził, ale pochwala podobne praktyki. Tak czy siak, mam nadzieję, że nie ma dzieci ani kredytu. Po tym wyczynie ciężko będzie o nową robotę.

W efekcie do sprzedaży trafiło świeże wydanie magazynu. Cena za sztukę: 19,90! Naprawdę, nie ściemniam, można to kupić. Redakcja jest dumna z własnej pracy i na Facebookowym fanpejdżu chwali się najlepszym tekstem w numerze:

 

Lepszego przykładu plagiatu nie mogłem sobie wymarzyć. Krąglutki, pyzaty, naiwny. Tak podręcznikowy, że trzeba być równie podręcznikowym przykładem kretyna, żeby wprowadzić go w życie.

Spójrzmy teraz – jakie kuku można zrobić złodziejom?

Naruszenie praw autorskich osobistych

Za każdym razem, gdy pod Twoją pracą podpisuje się ktoś inny, naruszane są Twoje prawa autorskie osobiste. Tak samo jeśli ktoś przygotowuje opracowanie na podstawie Twojego dzieła, albo cytuje Cię – jednocześnie nie podając poprawnego źródła. Ba, bez wyraźnej zgody nie można Twojego tekstu nawet przetłumaczyć.

W przykładzie, który podałem, prawa autorskie osobiste w głębokim poważaniu miała dziennikarka, która tak szczodrze rozdaje autografy pod cudzymi tekstami. Jej los jest przesądzony – już utonęła. Pozostaje redaktor naczelny i wydawca. Tej dwójce trudniej będzie cokolwiek udowodnić (chyba że nakłaniali do plagiatu i nagle wypłyną świadkowie). Warto jednak pamiętać, że redaktor naczelny odpowiada osobiście za wtopy prawne swojej redakcji, więc jeśli możesz, nie miej oporów, żeby i jego w to wplątać.

Oto, co robić – po kolei:

1. Komponujesz list do plagiatora i redakcji, w którym oświadczasz, że jesteś prawowitym autorem (jeśli możesz, przytaczasz dowody). Przy tej okazji żądasz wycofania nakładu ze sprzedaży (usunięcia tekstu ze strony, etc.), oficjalnych przeprosin i sprostowania (na łamach ich pisma lub ogólnopolskiej gazety), a także zadośćuczynienia w takiej kwocie, jaką sobie wymyślisz. List koniecznie wydrukuj, podpisz się, oznacz datą i wyślij na adres redakcji tak, żeby mieć przynajmniej potwierdzenie nadania. Kopię zachowaj.
2. Nie czekając na ich reakcję przygotuj wniosek przeciwko plagiatorowi z powództwa cywilnego – właśnie o to zadośćuczynienie. Nie zapomnij poprosić sądu o zakaz dystrybucji materiałów godzących w Twoje prawa (w ten sposób oberwie nie tylko dziennikarka, ale i redakcja). Gwoli wyjaśnienia: zadośćuczynienie należy Ci się wtedy, gdy plagiat był „zawiniony”, czyli nie naruszono Twoich praw przypadkiem. Co więcej, sąd nie musi godzić się na kwotę, którą zaproponujesz we wniosku. Często takie roszczenia „urealnia się”, np. biorąc pod uwagę dochody wnioskodawcy i pozwanego. Rozsądniej więc żądać kwoty, którą potrafisz jakoś uzasadnić, niż „czech melionów, bo tak”.
3. Przywłaszczenie sobie autorstwa całości lub części utworu to przestępstwo. Nie wykroczenie. Nie: „pitu, pitu, nic złego nie zrobiłem”. W ustawie stoi wyraźnie: przestępstwo zagrożone grzywną, ograniczeniem wolności lub pozbawieniem wolności do lat trzech. Tak jest, można za to nawet pójść do pierdla. Dlatego przy najbliższej sposobności zabierasz dowody, które posiadasz – i idziesz na policję. Składasz zawiadomienie. Wskazujesz plagiatora jako osobę, która sobie autorstwo przywłaszczyła. Redaktora naczelnego wskazujesz jako półgłówka, który „wprowadził w błąd co do autorstwa” Twojego tekstu.

Wniosek cywilny powinien trafić do najbliższego sądu rejonowego, a zawiadomienie o przestępstwie powinno wpłynąć do lokalnej komendy policji. Pamiętaj, żeby najpierw wypytać prawnika o szczegóły; ot, choćby o to, czy nie bardziej opłaca Ci się złożyć tylko zawiadomienia o przestępstwie. Nie przejmuj się, jeśli mieszkasz na prowincji – może się okazać, że miejscowe organy mają mniejsze obłożenie i szybciej się ze wszystkim uwiną. Później zarówno policja jak i sąd będą wzywać Cię do złożenia zeznań, więc przygotuj się, że to nie koniec Twojego wysiłku.

Pamiętaj: o ile tylko pokrzywdzony autor walczy o swoje, plagiatorowi trudno wywinąć się od kary.

Naruszenie praw autorskich majątkowych

Mowa o zbywalnej części praw autorskich, czyli o władzy rozporządzania utworem. Za każdym razem, gdy ktoś publikuje Twój tekst bez Twojej zgody – godzi w Twoje majątkowe prawa autorskie. Zwłaszcza jeśli na publikacji zarabia.

W przypadku Blowmindera finansowo na kradzieży korzysta plagiatorka i wydawca. Podpisana pod materiałem dziennikarka dostała przecież honorarium. Wydawca – każdy egzemplarz pisma sprzedaje za niecałe 20 złotych. O ile odpowiedzialność pierwszej jest niewątpliwa (nikt przypadkowo nie podpisuje się pod cudzym tekstem jak pod własnym), o tyle wydawca rzeczywiście mógł być wciągnięty w aferę nieświadomie. To ciągle jest zaniedbanie, ale wystarczy, żeby w oczach sądu pomniejszyć winę. No i – obniżyć odszkodowanie, które będzie od niego zasądzone.

Ciebie, jako osoby pokrzywdzonej, nie interesują te niuanse (po prostu: wiedz, czego się spodziewać od sądu). Po kolei:

1. Wysyłasz plagiatorowi i wydawcy list – podobny, jak w wypadku naruszenia praw osobistych. Również możesz żądać sprostowania oraz wycofania nakładu ze sprzedaży. Podstawowa różnica polega na tym, że nie zgłaszasz roszczeń o zadośćuczynienie, ale o odszkodowanie. Nie możesz wpisać sobie dowolnej kwoty – tym razem musisz ją wyliczyć na podstawie faktycznej szkody. Koniecznie wypytaj się prawnika o szczegóły i najlepszą metodę obliczeń.
2. Tak jak poprzednio, od razu przygotowujesz pozew cywilny. Jedną ze skutecznych strategii obrony plagiatorów jest przeciąganie sprawy – licząc jeśli nie na przedawnienie występku, to choćby na to, że się zmęczysz walką. Nie daj im tej satysfakcji, zamiast tego – postaw pod ścianą.
3. Godzenie w prawa autorskie majątkowe również może być przestępstwem, więc co Ci szkodzi donieść policji na plagiatora i wydawcę? A nuż to nie pierwszy taki ich wyskok. Oczywiście, zanim to zrobisz, upewnij się u prawnika, jak bardzo Ci się ten ruch opłaca. Sąd karny może zrobić złoczyńcy o wiele większą krzywdę, a także nakazać mu naprawienie szkód. Z drugiej jednak strony – czasem drogą cywilną da się uzyskać więcej w krótszym czasie.

Jak plagiator może się wyłgać?

Prawo niby jest jasne, ale różnie można je stosować w konkretnej sytuacji. Właśnie tą niejednoznaczność plagiator (et consortes) będzie chciał wykorzystać. Część z argumentów, które przytoczę, może być skuteczna (przygotuj kontrę!), a część od początku do końca będzie bzdurą wypowiedzianą tylko po to, żeby Cię skołować.

Lecimy.

„Ale ja o niczym nie wiedziałem!”

Ten unik nigdy nie będzie skuteczny, gdy użyje go plagiator. Mógł co najwyżej nie wiedzieć, że podpisując się pod cudzą pracą łamie prawo. Szczęśliwie: nieznajomość przepisów nie zwalnia z ich przestrzegania.

Wymówka może jednak pomóc w uniknięciu odpowiedzialności wydawcy, redaktorowi naczelnemu albo innym osobom korzystającym na godzeniu w Twoje dobra. Wiele zależy od kontekstu. Miej jednak na uwadze, że sąd może dać im wiarę. Pamiętaj też, że od wyroku możesz się odwołać.

„Ale przecież ten tekst nie był zastrzeżony, więc mogłem go wziąć!”

Nie dawaj wiary pitoleniu, że musisz pod każdym swoim dziełem wstawiać znaczek ©, bo inaczej oddajesz je za darmo. Owszem – umieszczanie informacji odnośnie praw autorskich to dobry pomysł sam z siebie, ale nie jest to warunek objęcia Twojej pracy ochroną. Ustawa gwarantuje nienaruszalność Twoich praw od momentu, gdy zaczynasz tekst pisać. Nawet jeśli go nie skończysz. Dostajesz to automatycznie, nic nie musisz robić.

Ba! To właśnie wtedy, gdy chcesz oddać tekst za darmo, musisz podpisać odpowiednią umowę lub udostępnić go na otwartej licencji. Dopiero wtedy, gdy jasno wyrazisz taką wolę, ustawa nie będzie Cię chronić.

Jeśli sąd jakimś cudem da w tym względzie wiarę złodziejowi – odwołuj się bez wahania!

„Ale ja poniosłem na tym tylko straty!”

Wymówka potencjalnie skuteczna przy ustalaniu wysokości odszkodowania. Pamiętaj jednak, że nie chodzi o straty, które on poniósł, ale jakie Ty ponosisz na skutek nieuczciwości tego kretyna.

„Ale dzięki mnie masz większy zasięg!”

Żaden sąd nie weźmie tego pod uwagę. Jeśli już, większy zasięg oznacza tylko większe szkody.

„Ale to jest znakomity tekst! Naśladownictwo dowodem uznania!”

Spierdalaj.

„Ale ja mam trzynaście lat i choruję na raka!”

W przypadku gdy plagiator jest młodociany, odpowiedzialność prawną ponosi jego opiekun. Jedyne, co się zmienia, to że przestępca nie pójdzie siedzieć, a trafi do poprawczaka. No, dobra – realistycznie patrząc to nawet nie; dostanie kuratora w najgorszym razie. Rodzice nie wywiną się jednak od płacenia grzywny, odszkodowania lub zadośćuczynienia.

Jeżeli sprawca ciężko choruje i umrze – zasądzone od niego zobowiązania przechodzą na spadkobierców. Jego ewentualna nieobecność z powodu złego stanu zdrowia nie zatrzyma sprawy cywilnej.

Gdy chodzi o praworządność, nasze państwo nie przewiduje taryfy ulgowej dla chorych, niedojrzałych czy głupich.

„Ale… A idźta stąd! Nic mnie ta wasza sprawa nie obchodzi!”

Czyli – argument „na odpierdol”. Druga strona bagatelizuje Twoje roszczenia. Niby godzi się na sprostowanie, ale umieszcza je gdzieś ukryte i wcale nie przyznaje się w nim do wtopy. Niby przystaje na zadośćuczynienie – ale tylko w ustalonej przez nią wysokości. Słowem: chce Ci pokazać, jak bardzo się nie liczysz. Robią Ci łaskę, że w ogóle z Tobą gadają.

Podejście zaskakująco skuteczne. Większość ludzi nie grzeszy pewnością siebie, zwłaszcza w tych jakże skomplikowanych prawnych zagadnieniach. W konfrontacji z arogantem tracą rezon i zadowalają się rzuconymi ochłapami.

Tym tropem póki co idzie magazyn Yoga & Ayurveda z naszego przewodniego przykładu. Do tej pory zdążyli zamieścić sprostowanie – na swoim profilu Facebookowym:

De facto przyznają się do bezczelnego plagiatu – ale podają to jak podwieczorek. Jakby wszystko było OK, zaklepane i załatwione. Proszę się nie przejmować, będzie pan zadowolony.

No za co mają przepraszać, skoro nic się nie stało?

Podstawowa zasada: nie uginać się przed arogancją. Nigdy. Za każdym razem, gdy ustąpisz bucowi, on pączkuje jak stułbia. Chcesz żyć w świecie, gdzie istnieją tylko stułbie?

To co – sądzić się, czy się nie sądzić?

Wróćmy do przypadku Kaśki. Plagiatorzy uderzyli naraz w jej prawa autorskie osobiste i majątkowe. Zrobili to leniwie, nie zacierając nawet śladów. Więcej: ewidentnie trzepią na procederze kasę. Co więc w takiej sytuacji można zyskać na obronie swoich dóbr?

1. Zadośćuczynienie za naruszone prawa osobiste – w (teoretycznie) dowolnej wysokości!
2. Odszkodowanie za bezprawne dysponowanie utworem – w wysokości adekwatnej do faktycznie poniesionej straty.
3. Zatrzymanie dalszej dystrybucji ukradzionego materiału.
4. Porządne sprostowanie, w którym złoczyńcy kajają się i błagają o wybaczenie.
5. Satysfakcję ze spełnienia obywatelskiego obowiązku…
6. Oraz z kopnięcia kilku skurwysynów w dupę.

Natomiast – co można zyskać, siedząc cicho i udając, że nic wielkiego się nie stało?

1. Cichą pogardę plagiatora!
2. Gwarancję, że wróci po więcej.
3. Dalszą dystrybucję swojego dzieła pod cudzym nazwiskiem.
4. W miarę upływu czasu: umocnienie praw plagiatora do Twojej pracy.
5. Utratę zysków, które powinny były trafić do Ciebie.
6. Frustrację, bo przecież świat Cię krzywdzi, chociaż go nie prowokujesz.

Teraz możesz już samodzielnie zdecydować, co Ci się bardziej opłaca.

Foto: wplynn / Foter / CC BY-ND